Artykuł: Kościół w Olejowie

Serdeczne podziękowania otrzymuje ks. dr Robert Romuald Kufel, Dyrektor Archiwum Diecezjalnego w Zielonej Górze, pl. Powstańców Wielkopolskich 2A

(Uaktualnione 14 stycznia 2010)

[źródło: "Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Aleksandra hr. Stadnickiego wydane staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego" Tom X. Lwów 1884]

Początkowo Olejów należał do parafii rzymskokatolickiej w Jeziernej. Zachował się dokument, datowany 9 stycznia 1630 roku w Złoczowie, że ojciec przyszłego króla Jana III Sobieskiego, Jakub Sobieski z Sobieszyna, krajczy koronny, starosta krasnostawski, dziedzic na Złoczowie, funduje i uposaża kościół w Jeziernej. Jednak trudno powiedzieć, czy już w pierwszej połowie XVII wieku Olejów wchodził w skład tamtejszej parafii. Najstarsza pewna data to rok 1739 (księgi kościelne zachowane w zasobach Archiwum Głównego Akt Dawnych).

[źródło: Aneta Giebuta: "Kościół parafialny p.w. Św. Michała Archanioła w Olejowie" - w: "Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej" - "Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego Województwa Ruskiego" tom 13. Praca zbiorowa pod redakcją naukową Jana K. Ostrowskiego. Kraków 2005, wyd. Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie. + materiały własne R.P.]

Kościół olejowski leżał w południowo-wschodniej części wsi, na niewielkim wzgórzu, przy drodze z Olejowa do Bzowicy. Bliżej wsi, po drugiej stronie drogi, znajdowały się budynki plebanii. Za kościołem, bliżej w stronę Bzowicy, był cmentarz rzymsko-katolicki, na którym oprócz Olejowian chowano polskich mieszkańców z innych wiosek w parafii, w których nie było osobnego cmentarza rzymsko-katolickiego (więc na pewno Bzowiczan i Białokierniczan, o innych nie mamy wiadomości).

W latach międzywojennych był to budynek murowany z cegły, na kamiennej podmurówce, z blaszanym dachem, z zewnątrz otynkowany, z malowidłami w środku i kamienną posadzką (płyty z kamienia trembowelskiego). Na wschodniej ścianie był schodkowy postument z krzyżem. W środku trzy nawy i sześć filarów, obszerna zakrystia, w północnej części krypta z grobami rodziny Starzeńskich, oprócz tego trzy ołtarze, pomalowana na biało ambona, siedmioregestrowe organy, spiżowa chrzcielnica, pięć konfesjonałów, trzy klęczniki, dębowe krzesło dla księdza odprawiającego mszę, dziesięć drewnianych ławek i dwie osobne rzeźbione ławy w lożach kolektorskich, używane przez hr. Wodzickich. Teren wokół kościoła był ogrodzony kutym żelaznym płotem na podmurówce z bramą wejściową z murowanymi słupami. Na północny zachód od kościoła stała też dzwonnica z miejscem na cztery dzwony, których jednak w 1939 roku wisiały tylko dwa (oryginalne, pierwsze cztery dzwony olejowskie zrabowali Rosjanie w czasie I wojny światowej).

Pierwszy, jeszcze drewniany kościółek rzymsko-katolicki w Olejowie wybudował w 1748 (a wg innej wersji w 1758) roku regimentarz Stefan Błędowski, ówczesny właściciel dóbr olejowskich. Są ślady w dokumentach, że wyznaczył fundusz na osadzenie stałego kapelana i planował utworzenie tu osobnej parafii, jednak wszelkie zamierzenia przerwała jego śmierć.

Dalsze losy kościółka przez następne prawie 100 lat są nieznane. Na pewno budynek spełniał rolę kaplicy, w której dla Olejowian odprawiali mszę księża z Jeziernej, w środku były też krypty grobowe rodziny Starzeńskich. Nie było jednak na miejscu żadnego stałego kapelana, a wpisów o chrzcinach, ślubach i zgonach ówczesnych Olejowian dokonywano w księgach parafii Jezierna.

W 1846 roku Michał hr. Starzeński wystąpił do cesarza o zgodę na utworzenie samoistnej placówki duszpasterskiej w Olejowie. Zgodę tę otrzymał po dwóch latach (r. 1848), a po następnych dwóch (r. 1850) ważna data: konsystorz lwowski ustanowił samodzielną stałą kapelanię w Olejowie i w tym samym dokumencie bardzo ciekawa informacja, że tenże konsystorz zezwolił na tymczasowe sprawowanie przez księdza obrządku łacińskiego funkcji duszpasterskich w miejscowej cerkwi. Mogłoby to oznaczać, że coś stało się z poprzednim drewnianym kościółkiem - spłonął? zawalił się? - w każdym razie chyba nie był dostępny dla księdza i wiernych.

Utworzona w 1850 roku samodzielna kapelania olejowska obejmowała osiem wsi, wydzielonych z trzech różnych parafii. Z parafii Jezierna: Olejów, Bzowica i Białokiernica (zwana w ówczesnym dokumencie Białokrynicą), z parafii Sasów: Harbuzów i Manajów, z parafii Zborów: Beremowce, Hukałowce, Łopuszany i Moniłówka. Od tegoż 1850 roku księgi kościelne z wpisami o chrzcinach, ślubach i zgonach były już prowadzone na miejscu w Olejowie. Pierwszym kapelanem olejowskim był ks. Jan Sobolewski, przeniesiony ze Stanisławowa.

Z roku 1855 pochodzi informacja, że hrabia Michał Starzeński położył fundamenty pod budowę nowego kościoła. Ale najprawdopodobniej w tym samym miejscu, skoro w środku kościoła była ta krypta z grobami Starzeńskich. Nie jest jasne, czemu w tych okolicznościach dokumenty wspominają o budowie (czyli, jak mogłoby się wydawać, od zera) a nie odbudowie olejowskiego kościoła. W tym samym 1855 roku Michał hr. Starzeński sprzedał swoje dobra olejowskie Kazimierzowi hr. Wodzickiemu, z pozostawieniem 10.000 złotych reńskich z uzyskanej sumy na dokończenie budowy kościoła. Hrabia Wodzicki dotrzymał umowy i w roku 1863 kościół już był gotów, oddany do użytku po poświęceniu przez dziekana złoczowskiego ks. Stefana Majora 11 listopada 1863, a 9 czerwca następnego, 1864 roku, konsekrację pod wezwaniem Św. Michała Archanioła przeprowadził abp lwowski Franciszek Ksawery Wierzchleyski.

Architektura kościoła przypomina tzw. austriackie Musterkirche, finansowane przez państwo, powielane w całym państwie Habsburgów proste i w miarę tanie tanie projekty urzędowych architektów. Kościół olejowski był chyba wykonany wg bardzo starego projektu, z przełomu XVIII i XIX wieku, co mogłoby wskazywać na istnienie na miejscu wcześniejszych planów, które z jakiś nieznanych powodów zostały odłożone w czasie i zrealizowane dopiero po wielu (50?) latach.

W roku 1888 kościół olejowski podniesiono do rangi samodzielnej parafii, należącej do dekanatu złoczowskiego, z tymi samymi ośmioma wsiami, wchodzącymi od 1850 r. w skład samodzielnej kapelanii (Olejów, Bzowica, Białokiernica, Harbuzów, Manajów, Beremowce, Hukałowce, Łopuszany i Moniłówka. I ten podział i przynależność przetrwały już do lat międzywojennych. W roku 1924 parafię poszerzono o wieś Perepelniki (których mieszkańcy skarżyli się władzy kościelnej, że mają za daleko do swego kościoła parafialnego w Sasowie). Kolejna, już ostatnia zmiana nastąpiła roku 1933, kiedy parafię Olejów przeniesiono z dekanatu olejowskiego do nowo utworzonego dekanatu w Zborowie. Na terenie parafii istniała jeszcze dwie inne świątynie rzymsko-katolickie, w których księża olejowscy odprawiali msze: kaplica w Perepelnikach (wybudowana 1890) i kościół filialny pod wezwaniem Św. Jana Kantego w Hukałowcach (rok budowy 1926). Według niepotwierdzonych jeszcze informacji, budowę następnego kościoła (czy raczej kaplicy) planowano także w wiosce Bzowica - tuż przed II wojną światową zaczęto na ten cel gromadzić drewno.

W 1897 budynek kościoła wymagał już remontu, wykonanego staraniem ówczesnego proboszcza Piotra Strzeszkowskiego. Grożące zawaleniem murowane sklepienia wymieniono na drewniane z desek, podparte sześcioma filarami. Za sprawą tych filarów kościół z jednonawowego zamienił się w trójnawowy. W roku 1904 wnętrze pomalowano, a pięć lat później zmieniono dach z gontowego na blaszany i zlikwidowano wieżyczkę.

Przed pierwszą wojną światową przy parafii istniały trzy bractwa: Najświętszego Serca Jezusa, Różańcowe i Najświętszej Rodziny. W okresie międzywojennym trzy inne: Stowarzyszenie Różańca Żywego, Papieskie Dzieło Rozkrzewiania Wiary i Trzeci Zakon św. Franciszka.

Pierwsza wojna światowa mocno uszkodziła kościół olejowski (i tak samo plebanię i budynki gospodarcze). W czasie walk frontowych zniszczono dach i okna, a cztery dzwony kościelne skonfiskowali wcześniej Rosjanie. Odbudowa, wobec ogólnego zubożenia mieszkańców wioski, ciągnęła się wiele lat, staraniem popularnego i długoletniego olejowskiego proboszcza, ks. Franciszka Dorożyńskiego. Dopiero w 1925 r. naprawiono dach, w latach 1928-29 odnowiono ołtarze, na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych (dokładna data nieznana - ale zachowała się fotografia) ufundowano dwa nowe dzwony, w roku 1937 oczyszczono elewację kościoła, a w roku 1938 naprawiono organy.

I, niestety, rok później nastała druga wojna światowa, a z nią następne ciężkie czasy i ostateczny koniec kościoła i parafii Św. Michała Archanioła. 4 marca 1944 opuścił parafię ostatni proboszcz, ksiądz Mieczysław Moryl, ratując życie przed bandytami z UPA. Kilka dni później przez wioskę przeszedł front, rujnując kościół i niszcząc jego wyposażenie. Ocalałe rzeczy trafiły do Zborowa, a potem do Złoczowa - i ślad po nich zaginął, nie znane są dalsze ich losy. Opuszczony budynek kościoła rozebrano w latach 1951/1952 na budulec dla miejscowego kołchozu. Na zdjęciach z 1988 roku widać opuszczony, zarośnięty trawą pagórek na miejscu po dawnym kościele olejowskim, z bezgłową figurą anioła z przetrąconymi skrzydłami.

I jeszcze garść szczegółów o wnętrzu i wyposażeniu kościoła.

Z głównego ołtarza "w stylu renesansowym" na naszych przodków spoglądał Chrystus Ukrzyżowany, z obrazu Marcina Jabłońskiego. Ołtarz był drewniany, malowany na biało ze złoceniami i drewnianym, wewnątrz pozłacanym tabernakulum. Po bokach stały rzeźby apostołów, świętych Piotra i Pawła, w zwieńczeniu owalny obraz tego samego malarza Archanioł Michał z rzeźbami aniołów po bokach.

Boczne ołtarze, również drewniane, malowane na biało, przedstawiały: ołtarz od północy rzeźbę kamienną Matki Boskiej z Dzieciątkiem, w dodatkach małe obrazy: Święty Józef (na zasuwie), Matka Boska Częstochowska (w zwieńczeniu) i Święta Teresa od Dzieciątka Jezus (na tabernakulum). Na bocznym ołtarzu od południa była rzeźba drewniana Najświętsze Serce Jezusa (sprowadzona z Monachium) i obraz świętej Julii na zasuwie.

W inwentarzu kościoła były jeszcze inne malowidła i obrazy: obraz olejny Świętego Kajetana, cztery oleodruki (Matka Boska Nieustającej Pomocy, Matka Boska z Dzieciątkiem, Archanioł Gabriel i Św. Maria Małgorzata Alacoque), stacje Drogi Krzyżowej. Ponadto trzy rzeźby polichromowane: Święty Franciszek, Chrystus Zmartwychwstały i Martwy Chrystus do Bożego Grobu Wielkanocnego, oraz figurki z masy do szopki betlejemskiej. Na zapiecku ambony był ponadto ewangeliczny siewca, przedstawiony w stroju polskiego chłopa.

Z zaginionego lub zniszczonego drobniejszego inwentarza kościoła w Olejowie praca pani Anety Giebuty wymienia bardzo wiele pozycji, z dość szczegółowym opisem wg dawnych kwestionariuszy wizytacyjnych. Dowiadujemy się z niej o - w większości zapewne ufundowanych przez pobożnych Olejowian i innych parafian kościoła Św. Michała Archanioła - 21 ornatach, 7 kapach , 2 dalmatykach, 11 stułach, 8 chorągwiach, 7 sztandarach, 4 feretronach (dwustronnych obrazach noszone w czasie procesji): 1 metalowym i 3 drewnianych, 5 dywanach (w tym jeden z nich był ponoć perski) i 4 kilimach.

Z naczyń liturgicznych były tam dwie monstrancje pozłacane, 7 kielichów pozłacanych, metalowy relikwiarz Drzewa Krzyża Świętego, 1 puszka srebrna "bogato cyzelowana" i 1 metalowa pozłacana, dwie kadzielnice i dwie łódki metalowe, 5 cynowych naczynek na święte oleje, 1 mosiężny i 2 drewniane krzyże procesyjne i inne przedmioty - po szczegóły i dokładniejszy opis odsyłam do materiału źródłowego, naprawdę warto mieć w swoich zbiorach tą książkę.

Na sam koniec warto wspomnieć jeszcze o kamiennym krzyżu z napisami cyrylicą (kiedyś w Olejowie były ich dwa) - z których jeden wciąż się zachował do naszych czasów - ponoć pochodzący z XVI wieku.

[źródło: "Catalogus universi venerabilis cleri saecularis et regularis Archidioecesis Leopoliensis rit. lat. pro Anno Domini MCMV. Exhibetur status Archidioecesis ad diem 1. Januarii 1905, quo schematismus typo mandatus extitit." Leopoli. Impressum in typographia catholica Josephi Chęciński. 1905.]

Olejów - Parafia. Pierwsza fundacja Stefana Błędowskiego, regimentarza wojskowego Galicji z roku 1758 nie doprowadzona do skutku. Dalej w roku 1848 Michał hr. Starzeński nowy murowany kościół zbudował i wyposażył. Kościół konsekrowany w roku 1864. Wezwanie Świętego Michała Archanioła. Metryki we fragmentach od roku 1785, pełne od roku 1805. Patron tytularny Aleksander z Granowa hrabia Wodzicki.

Proboszcz ksiądz Piotr Strzeszkowski, urodzony 1862, wyświęcony na kapłana w r. 1885.

Liczba dusz w Olejowie 725, w Beremowcach 84, w Białokiernicy 302, w Bzowicy 362, w Harbuzowie 170, w Hukałowcach 280, w Łopuszanach 76, w Manajowie 156, w Moniłówce 56.
W sumie katolików 2211, niekatolików 2, Żydów 340.

W granicach parafii występuje osiem szkół ludowych. Na cmentarzu parafialnym występuje kaplica publiczna, w której niekiedy odprawiają się obrzędy sakralne.

[źródło: "Schematyzm Kościoła Rzymsko-Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej z Mapą Diecezji i dodatkiem Spisu Polskich Parafji i Polskiego Duchowieństwa w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej". Opracował Zygmunt Adam Czernicki. Wydanie pierwsze (Stan z 1 stycznia 1925 r.). Kraków. Wydaniem i Nakładem Polskiego Instytutu Wydawniczego Z. A. Czernickiego Kraków.]

Olejów.
Proboszcz Franciszek Dorożyński, urodzony w 1891 r., święcenia kapłańskie w 1914 r.

Patron: Aleksander Wodzicki

Liczba katolików w parafii: 2458

[źródło: "Schematismus Archidioecesis Leopolinsis Ritus Latini. MCMXXXVIII". Leopoli. Sumptibus Curiae Metropolitanae Ritus Latini. 1938]

Olejów.
Patroni: Aleksander i Maria hrabiostwo Wodziccy.

Proboszcz: Franciszek Dorożyński, urodzony w 1891 r., święcenia kapłańskie w 1914 r., w Olejowie od 1923 r.

Liczba dusz w parafii: 3035

Ostatnia wizytacja kanoniczna 1929.

Wśród parafian działają stowarzyszenia:
- Stowarzyszenie Różańca Żywego
- Papieskie Dzieło Rozkrzewiania Wiary
- Trzeci Zakon św. Franciszka

[źródło: "Schematismus Archidioecesis Leopoliensis ritus latini. MCMXXIX". Leopoli. Sumptibus Curiae Metropolitanae Ritus Latini 1939]

Liczba dusz w parafii: 2897

Reszta informacji jak w schematyzmie 1938.

[źródło: Ks. Józef Anczarski "Kronikarskie zapisy z lat cierpień i grozy w Małopolsce Wschodniej 1939-1946". Wydanie II poprawione i uzupełnione. Wydawnictwo Bł. Jakuba Strzemię Archidiecezji Lwowskiej Ob. Łac. Lwów - Kraków 1998.]

Dekanat Zborów.

Dekanat ten miał 11 parafii, a na jego terenie w 1939 r. pracowało 24 tysiące Polaków. Parafia Jezierna miała 3.234 Polaków, Olejów 2.897, Pomorzany 2.802, Załoźce 4.074, Zborów 3.343, Bogdanówka 855, Kokutkowce 1.770, Milno 1.686, Płaucza Mała 1.068, Trościaniec Wielki 1.541, Zarudzie 750.

Tuż przed wojną w Olejowie organizowano jakąś akcję budowy kaplicy. Zachował się kwit potwierdzający wpłatę, z września 1938 r., który nadesłała nasza Użytkowniczka Mira S.

Potwierdzenie wpłaty na Komitet Budowy Kaplicy w Olejowie

(kliknij żeby obejrzeć)

Czy chodziło o kaplicę na olejowskim cmentarzu? Czy też o kaplicę w osadzie Halczyna Dolina? Tego niestety nie wiemy. Może ktoś z Czytelników dysponuje takimi informacjami?