Artykuł: Statystyki zgonów w parafii Olejów w latach 1850-1865

Dwa miesiące temu otrzymaliśmy od jednego z naszych Dobroczyńców piękny prezent - zdjęcia fragmentów olejowskich ksiąg kościelnych z połowy XIX wieku. Materiał ten jest wciąż w opracowaniu, w niedalekiej przyszłości pojawi się na naszej stronie jako uzupełnienie artykułów z kategorii "Szukamy przodków".

W niniejszym tekście jednak wykorzystamy go inaczej. Ponieważ są tu kompletne - żadnej strony nie brakuje - zestawienia chrztów i zgonów dla lat 1850-1857 i 1859-1865 (bez roku 1858), można spróbować zestawić proste statystyki zgonów. Nie będzie to praca naukowa, nie mamy aż takich aspiracji ani wiedzy. Jedynie proste zestawienia liczb, które - mamy nadzieję - przybliżą naszym Czytelnikom realia, w jakich żyli i umierali nasi przodkowie. Niniejszy artykuł i tabele będą poświęcone całej parafii rzymsko-katolickiej w Olejowie, statystyki poszczególnych wiosek opublikujemy osobno.

W opisywanych latach 1850-1857 i 1859-1865 w parafii olejowskiej przyszło na świat 712 dzieci, a zmarły 652 osoby. Czyli miał miejsce stały, niewielki przyrost ludności. W poszczególnych latach wyglądało to jednak różnie. Bywały i takie, w których zgonów było więcej niż urodzin. Najbardziej dramatyczny dla okolic Olejowa był rok 1855, który przyniósł wielką epidemię cholery. Liczba zgonów była 2,5 razy większa od liczby urodzeń (temu wydarzeniu i ofiarom poświęcamy osobny artykuł).

rok 1850	ilość narodzin:	20	-	ilość zgonów:	19
rok 1851	ilość narodzin:	43	-	ilość zgonów:	26
rok 1852	ilość narodzin:	48	-	ilość zgonów:	27
rok 1853	ilość narodzin:	48	-	ilość zgonów:	50
rok 1854	ilość narodzin:	36	-	ilość zgonów:	39
rok 1855	ilość narodzin:	37	-	ilość zgonów:	94
rok 1856	ilość narodzin:	52	-	ilość zgonów:	49
rok 1857	ilość narodzin:	35	-	ilość zgonów:	22
rok 1858	ilość narodzin:	b.d.	-	ilość zgonów:	b.d.
rok 1859	ilość narodzin:	55	-	ilość zgonów:	64
rok 1860	ilość narodzin:	53	-	ilość zgonów:	41
rok 1861	ilość narodzin:	55	-	ilość zgonów:	48
rok 1862	ilość narodzin:	57	-	ilość zgonów:	33
rok 1863	ilość narodzin:	48	-	ilość zgonów:	37
rok 1864	ilość narodzin:	66	-	ilość zgonów:	49
rok 1865	ilość narodzin:	59	-	ilość zgonów:	54
OGÓŁEM:		712			652

Księgi dostarczają nam też danych o rozmieszczeniu ludności rzymsko-katolickiej - czyli Polaków - w obrębie parafii olejowskiej.

ZGONY W PARAFII RZYMSKOKATOLICKIEJ W OLEJOWIE WEDŁUG MIEJSCOWOŚCI
DLA POSZCZEGÓLNYCH LAT Z PRZEDZIAŁU 1850-1857 i 1859-1865

RAZEM

1850

1851

1852

1853

1854

1855

1856

1857

1858

1859

1860

1861

1862

1863

1864

1865

Olejów

260

5

10

8

27

12

41

23

6

b.d.

20

13

18

14

17

25

21

Bzowica

92

4

6

5

5

7

19

5

3

b.d.

5

10

8

5

3

2

5

Białokiernica

88

3

4

4

4

4

12

8

4

b.d.

12

6

5

2

6

3

11

Hukałowce

99

4

3

4

8

9

12

11

3

b.d.

7

4

8

2

4

10

10

Harbuzów

49

-

-

5

3

3

4

2

5

b.d.

8

5

1

3

4

3

3

Beremowce

26

3

3

1

1

3

2

-

1

b.d.

5

1

2

4

-

-

-

Manajów

31

-

-

-

2

1

3

-

-

b.d.

7

1

4

3

3

3

4

Łopuszany

2

-

-

-

-

-

-

-

-

b.d.

-

-

1

-

-

1

-

Moniłówka

1

-

-

-

-

-

-

-

-

b.d.

-

-

1

-

-

-

-

Halczyna Dolina

4

-

-

-

-

-

1

-

-

b.d.

-

1

-

-

-

2

-

OGÓŁEM (BEZ ROKU 1858):

652

19

26

27

50

39

94

49

22

b.d.

64

41

48

33

37

49

54

URODZENIA W PARAFII RZYMSKOKATOLICKIEJ W OLEJOWIE WEDŁUG MIEJSCOWOŚCI
DLA POSZCZEGÓLNYCH LAT Z PRZEDZIAŁU 1850-1857 i 1859-1865

RAZEM

1850

1851

1852

1853

1854

1855

1856

1857

1858

1859

1860

1861

1862

1863

1864

1865

Olejów

286

5

15

18

21

12

20

16

15

b.d.

23

15

30

28

17

27

24

Bzowica

97

3

4

4

14

8

2

13

5

b.d.

9

10

6

3

6

4

6

Białokiernica

101

4

7

9

5

4

3

6

4

b.d.

10

10

6

7

7

8

11

Hukałowce

101

6

6

6

4

7

5

7

5

b.d.

6

7

5

7

7

10

13

Harbuzów

51

-

5

4

2

2

3

5

3

b.d.

3

3

2

5

7

6

1

Beremowce

27

2

2

1

2

1

3

1

2

b.d.

1

3

2

4

-

2

1

Manajów

41

-

4

4

-

2

1

3

1

b.d.

3

5

4

2

2

8

2

Łopuszany

1

-

-

-

-

-

-

-

-

b.d.

-

-

-

1

-

-

-

Moniłówka

0

-

-

-

-

-

-

-

-

b.d.

-

-

-

-

-

-

-

Halczyna Dolina

7

-

-

2

-

-

-

1

-

b.d.

-

-

-

-

2

1

1

OGÓŁEM (BEZ ROKU 1858):

712

20

43

48

48

36

37

52

35

b.d.

55

53

55

57

48

66

59

Jak widać z tabel powyżej, najwięcej "łacinników" mieszkało w samym Olejowie. Proporcje urodzeń i zgonów są tu prawie identyczne. 260 zgonów (39,9% wszystkich) i 286 urodzin (40,2% wszystkich). Następne w kolejności były wioski Hukałowce, Bzowica i Białokiernica. Z każdej z nich pochodziło po 13-15% wiernych z parafii. W tych czterech wioskach mieszkało łącznie 82,67% zmarłych i 82,16% nowo narodzonych parafian. Około 7% pochodziło z Harbuzowa, między 5 a 6% z Manajowa i ok. 4% z Beremowiec. Trzy pozostałe miejscowości to tylko pojedyncze osoby, w statystykach poniżej procenta.

"Matki chorujące na niemądre hartowanie zawsze mawiają: "A przecie na wsi widzi się dzieci boso po śniegu biegające, jedzące wszystko od powicia itd." - Niechże się każda matka zastanowi nad tem. Niech się zapyta wiejskich kobiet, ile miały dzieci; po 7-ro, 8-ro, 12-ro; a z tego żyje ile? może 4-ro lub 5-ro. To znaczy: które wytrzyma, to lew mały, co i w życiu wytrzyma wszystko, a co tylko słabsze, to ginie!" (Anna Stanisławowa Potocka z Rymanowa, z Działyńskich ostatnia: Mój pamiętnik. Kraków. Nakładem rodziny. 1927)

Śmiertelność wśród wiejskich dzieci w XIX wieku była bardzo wysoka. To nie nowina, piszą o tym różne książki historyczne. Co innego jednak zobaczyć to na własne oczy, w starych księgach zgonów. Prawie POŁOWA (45,6%) wszystkich zmarłych to dzieci do czwartego roku życia. Dla nas, ludzi z początku XXI wieku, są to szokujące informacje. Większość chorób, dziesiątkujących tamtą populację, jest obecnie uleczalna - lub wręcz wyeliminowana, dzięki szczepieniom ochronnym. Ale w tamtych czasach, przy niskim poziomie medycznym i braku higieny śmierć zbierała obfite żniwo.

ZESTAWIENIE WIEKU ZMARŁYCH W PARAFII RZYMSKOKATOLICKIEJ W OLEJOWIE
DLA POSZCZEGÓLNYCH LAT Z PRZEDZIAŁU 1850-1857 i 1859-1865

WIEK:

RAZEM:

1850

1851

1852

1853

1854

1855

1856

1857

1858

1859

1860

1861

1862

1863

1864

1865

poniżej 1 roku

179

5

13

5

16

12

9

7

8

b.d.

14

12

17

12

10

22

17

1-4 lat

118

3

3

4

5

11

20

12

2

b.d.

11

13

5

4

9

8

8

5-14 lat

50

2

2

3

3

1

9

11

1

b.d.

4

6

2

1

1

3

1

15-24 lat

34

1

1

1

2

1

8

3

-

b.d.

7

-

2

2

-

2

4

25-34 lat

37

2

1

1

6

2

7

3

3

b.d.

2

-

1

5

-

2

2

35-44 lat

49

1

2

3

2

-

9

3

3

b.d.

2

3

2

6

3

3

7

45-54 lat

48

1

-

1

4

5

14

2

1

b.d.

3

3

4

-

3

3

4

55-64 lat

70

2

1

4

4

4

9

4

2

b.d.

11

1

10

2

6

5

5

65-74 lat

44

1

1

4

5

1

8

4

1

b.d.

6

2

3

1

3

-

4

75-84 lat

18

1

2

1

1

2

1

-

1

b.d.

4

-

2

-

2

1

-

od 85 lat

5

-

-

-

2

-

-

-

-

b.d.

-

1

-

-

-

-

2

OGÓŁEM (BEZ ROKU 1858):

652

19

26

27

50

39

94

49

22

b.d.

64

41

48

33

37

49

54

I DODATKOWY WYKRES, POKAZUJĄCY PROPORCJE POSZCZEGÓLNYCH GRUP WIEKOWYCH W OGÓLNEJ LICZBIE ZMARŁYCH

W podanej niżej tabeli możecie zobaczyć zestawienie wszystkich przyczyn zgonów, tak jak je zapisali olejowscy księża. Niektóre mogą być różnymi określeniami tych samych chorób. Inne z kolei odwrotnie. Np. pod ogólnikowym terminem "konwulsje" mogą kryć się zarówno zatrucia (efekt spożycia zepsutego mięsa czy trujących roślin), jak i padaczka czy inne choroby. Tak samo "kaszel", "ból głowy" itp. to tylko opis zewnętrznych symptomów, pasujących do różnych chorób.

Zadziwiająca jest przy tym mała liczba wypadków śmiertelnych. W tamtych czasach nie używano żadnych kasków, ubrań ochronnych i tym podobnych wynalazków bhp. Ale tylko jeden śmiertelny wypadek przy pracy: 18 letni młodzieniec z Olejowa, w czerwcu 1859 zabity w lesie przez upadające drzewo. Do nieszczęśliwych wypadków można jeszcze zaliczyć cztery inne zgony. Dwa były związane z wodą. Jedno utonięcie w kąpieli 21-letniego mieszkańca Olejowa w sierpniu 1851 roku i śmiertelny atak apopleksji w czasie kąpieli u 42-letniego sługi manajowskiego ekonoma w sierpniu 1853 (w tym ostatnim wypadku było śledztwo c.k. cyrkułu w Złoczowie). Dwa kolejne były związane ze zwierzętami. Bardzo dziwny wypadek - zaduszenie przez owcę 5-letniej dziewczynki z Olejowa (tutaj też było prowadzone urzędowe śledztwo - przez prefekturę ze Zborowa), oraz zgon na wściekliznę 40-letniego mieszkańca Manajowa w październiku 1863 r. Ciekawostka, że przy tej chorobie ksiądz miał kłopot ze znalezieniem łacińskiego słowa, więc w rubryce "przyczyna zgonu" zapisał po polsku "wścieklizna". Jest to jedyny taki przypadek w dostępnym materiale. Był też chyba jeden przypadek samobójstwa - w lutym 1865 przy zgonie dorosłego, żonatego mieszkańca Białokiernicy jest dziwny zapis "Suspendisse laqueo" - czyli (o ile wierzyć słownikowi) "powieszenie się na powrozie".

ZESTAWIENIE PRZYCZYN ZGONÓW W PARAFII RZYMSKO-KATOLICKIEJ W OLEJOWIE
W LATACH 1850-1857 i 1859-1865.

PRZYCZYNA ZGONU	RAZEM:	1850	1851	1852	1853	1854	1855	1856	1857	1858	1859	1860	1861	1862	1863	1864	1865
Debilitas / Debilitas a partu [słabość od urodzenia]	53	-	3	3	3	2	3	-	5	b.d.	3	4	7	4	4	8	4
Convulsiones [drgawki / konwulsje]	44	3	6	1	4	7	1	2	2	b.d.	3	1	2	4	1	2	5
Cholera	43	-	-	-	-	-	43	-	-	b.d.	-	-	-	-	-	-	-
Tussis [kaszel]	43	6	-	1	1	-	4	3	-	b.d.	7	5	-	1	4	11	-
Consumptio [wycieńczenie]	40	1	4	5	4	3	3	4	-	b.d.	2	5	-	6	1	1	1
Desenteria [czerwonka / biegunka]	39	-	-	-	3	1	4	15	2	b.d.	7	2	1	-	-	-	4
Typhus [tyfus]	35	-	-	2	2	-	2	3	2	b.d.	11	6	5	1	-	-	1
Angina	30	-	3	-	-	-	-	2	-	b.d.	2	6	11	2	3	1	-
Hectica [? gorączka trawiąca?]	30	-	1	3	2	3	9	1	4	b.d.	3	1	2	-	1	-	-
Hectica pulmonum [? gorączka trawiąca płuc?]	24	-	-	-	-	-	-	-	-	b.d.	-	-	-	3	9	9	3
Febris [gorączka]	22	-	2	3	-	4	5	5	3	b.d.	-	-	-	-	-	-	-
Phtysis [suchoty]	19	-	-	1	1	2	4	2	1	b.d.	-	1	4	1	2	-	-
Febris nervosa [gorączka z konwulsjami]	18	1	1	3	8	3	1	-	-	b.d.	-	-	1	-	-	-	-
Infantilis [? dosł. "dziecięca" - ale jaka?]	18	-	-	-	-	-	-	-	-	b.d.	-	-	-	-	1	5	12
Senectus [ze starości]	15	-	-	-	3	1	-	1	1	b.d.	-	-	1	1	4	-	3
Asthma [astma]	14	-	-	-	-	-	-	-	-	b.d.	4	-	4	-	-	1	5
Inflamatio pulmonum [zapalenie płuc]	14	-	-	-	-	-	1	3	-	b.d.	1	1	4	3	1	-	-
Variola [ospa prawdziwa]	14	-	-	-	-	5	7	-	-	b.d.	-	2	-	-	-	-	-
Coclus [koklusz]	13	-	-	1	8	-	-	-	1	b.d.	-	1	2	-	-	-	-
Hydropsia / Hydrops [puchlina wodna]	11	1	-	-	1	-	1	1	-	b.d.	3	-	-	1	-	1	2
Debilitas senilis [uwiąd starczy]	11	1	1	2	1	2	-	-	-	b.d.	2	1	1	-	-	-	-
Tuberculosa [gruźlica]	11	-	-	-	1	2	2	3	1	b.d.	-	-	1	1	-	-	-
Colica [kolka]	10	1	-	1	5	-	-	-	-	b.d.	1	-	-	-	1	-	1
Paralisis [paraliż]	7	1	1	-	-	1	1	-	-	b.d.	-	1	-	2	-	-	-
Diarhea [biegunka]	6	-	-	-	-	-	-	-	-	b.d.	2	3	-	-	1	-	-
Vermes [robaki]	6	-	1	-	1	1	-	2	-	b.d.	-	-	-	1	-	-	-
Gastritis [nieżyt żołądka]	5	-	-	-	-	-	-	-	-	b.d.	-	-	-	-	-	-	5
Paralisis pulmonum [paraliż płuc]	5	-	-	-	-	-	-	-	-	b.d.	-	-	-	1	-	1	3
Pneumonia [zapalenie płuc]	5	-	-	-	-	-	-	-	-	b.d.	-	-	-	-	-	5	-
Pleuris [? zapalenie opłucnej?]	4	-	-	-	-	-	1	-	-	b.d.	1	-	2	-	-	-	-
Scrophuli / Scrophulosa [skrofuły / gruźlica węzłów chłonnych]	4	-	-	-	-	-	-	-	-	b.d.	3	-	-	-	1	-	-
Dolor capitis [ból głowy]	3	-	-	-	-	-	-	-	-	b.d.	-	-	-	-	1	2	-
Scarlatina [szkarlatyna]	3	-	-	-	-	-	-	1	-	b.d.	1	-	-	-	1	-	-
Apoplexia [udar mózgu / wylew]	2	-	-	-	-	-	-	1	-	b.d.	-	-	-	-	-	-	1
Attrisis / Attresis [? artroza / zwyrodnienie stawów?]	2	-	-	-	-	-	1	-	-	b.d.	1	-	-	-	-	-	-
Ex deficili partu [z trudnego porodu]	2	-	-	-	-	-	-	-	-	b.d.	1	-	-	-	-	1	-
Febris calida [gorączka przewrotna]	2	-	-	1	1	-	-	-	-	b.d.	-	-	-	-	-	-	-
Gangrena	2	-	-	-	-	1	1	-	-	b.d.	-	-	-	-	-	-	-
Marasmus [ogólne osłabienie / wyniszczenie]	2	2	-	-	-	-	-	-	-	b.d.	-	-	-	-	-	-	-
Ordinaria [z powodów naturalnych]	2	-	-	-	-	-	-	-	-	b.d.	2	-	-	-	-	-	-
Agna suffecavit [zaduszenie przez owcę]	1	-	-	-	-	-	-	-	-	b.d.	-	-	-	-	-	1	-
Balneando appoplexia tactus [apopleksja w czasie kąpieli]	1	-	-	-	1	-	-	-	-	b.d.	-	-	-	-	-	-	-
Caries [próchnica]	1	-	-	-	-	-	-	-	-	b.d.	1	-	-	-	-	-	-
Defectus virium [brak sił życiowych]	1	-	-	-	-	-	-	-	-	b.d.	-	-	-	-	-	-	1
E parta [przy porodzie]	1	1	-	-	-	-	-	-	-	b.d.	-	-	-	-	-	-	-
Erysipelas [róża]	1	-	-	-	-	-	-	-	-	b.d.	-	-	-	-	-	-	1
Ex frigore [? z zimna? / z dreszczy?]	1	-	-	-	-	1	-	-	-	b.d.	-	-	-	-	-	-	-
Ex infelici partu [z nieszczęśliwego porodu]	1	-	-	-	-	-	-	-	-	b.d.	-	-	-	1	-	-	-
Febris partunelis [gorączka porodowa]	1	-	1	-	-	-	-	-	-	b.d.	-	-	-	-	-	-	-
Hepatilis [żółtaczka]	1	-	-	-	-	-	-	-	-	b.d.	-	-	-	-	-	-	1
In sylva ex lepsu arboris [w lesie przez upadek drzewa]	1	-	-	-	-	-	-	-	-	b.d.	1	-	-	-	-	-	-
Inflamatia intestinorum [zapalenie jelit]	1	-	-	-	-	-	-	-	-	b.d.	1	-	-	-	-	-	-
Inflamatio [zapalenie]	1	-	-	-	-	-	-	-	-	b.d.	-	1	-	-	-	-	-
Inflamatio cerebri [zapalenie mózgu]	1	-	1	-	-	-	-	-	-	b.d.	-	-	-	-	-	-	-
Mortua nata / Mortua natus [martwo urodzony/urodzona]	1	-	-	-	-	-	-	-	-	b.d.	1	-	-	-	-	-	-
Suffocatus in aqua balneando [utopienie w czasie kąpieli w wodzie]	1	-	1	-	-	-	-	-	-	b.d.	-	-	-	-	-	-	-
Suspendisse laqueo [powieszenie się na powrozie]	1	-	-	-	-	-	-	-	-	b.d.	-	-	-	-	-	-	1
Tumor [guz]	1	1	-	-	-	-	-	-	-	b.d.	-	-	-	-	-	-	-
Wścieklizna	1	-	-	-	-	-	-	-	-	b.d.	-	-	-	-	1	-	-
OGÓŁEM (BEZ ROKU 1858):	652	19	26	27	50	39	94	49	22	b.d.	64	41	48	33	37	49	54